وکالت در دعاوی کیفری و مدنی

ایلیا محمدی نیا
به دلایل گوناگون استفاده از وکیل در دادگاه ها و محاکم کشور چندان رواج ندارد . هر چند حضور وکیل در برخی جرائم چون قتل طبق قانون کشورمان اجباری است . در نوشته زیر به مبحث وکیل در دعاوی کیفری و مدنی به تفکیک پرداخته شده است .
برابر قانون اساسی در همه دادگاه ها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب کنند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند ، باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم شود . قانونگذار برای اشخاصی که توان پرداخت دستمزد وکیل را ندارند ، امکان استفاده از وکیل معاضدتی را پیش بینی کرده است . وکلای دادگستری مطابق قانون وکالت تکلیف دارند همه ساله در سه دعوی مدنی به عنوان کمک و معاضدت به این دسته از اشخاص قبول وکالت نمایند . کلیه دادگاه ها نیر مکلف به پذیرش وکیل هستند اگر دادگاهی حق گرفتن وکیل را از متهم سلب کند ، حکم صادره از آن دادگاه فاقد ارزش و اعتبار قانونی است .
در دعاوی مدنی ، یک شخص حداکثر از دو وکیل می تواند استفاده کند ، ولی در دعاوی کیفری سقفی برای تعداد وکلای انتخابی تعیین نشده است .
وکالت بر دو نوع است : وکالت در دعاوی و وکالت به صورت عام .
وکالت در دعاوی که موضوع بحث ما است تابع شرایط قواعد وکالت در دعاوی است . در این نوع وکالت وکیل باید دارای شرایط خاصی باشد تا بتواند در محاکم شرکت و از حق موکل خود دفاع نماید . از جمله تحصیلات حقوقی ، شرکت در آزمون وکالت و گذاراندن دوره کارآموزی و ...
اما وکالت به صورت عام تابع شرایط فوق نمی باشد و هر شخص می تواند انجام بعضی از اعمال خود را که ارتباطی به دادرسی و دادگاه ندارد به دیگری واگذار کند . مثلاً به شخص دیگر وکالت دهد که ملک وی را معامله یا در اداره ثبت تفکیک نماید . برای آشنایی با نقش وکیل در داگستری و حدود اختیارات و وظایف او ، وکالت در دعاوی را به دو دسته تقسیم می کنند:

الف – وکالت در دعاوی مدنی
در دعاوی مدنی هر یک از طرفین دعوی اجازه دارند حداکثر تا دو نفر وکیل به دادگاه معرفی کنند . وکلای طرفین باید دارای شرایطی باشند که به موجب قانون راجع به وکالت در دادگاه برای آنان مقرر شده است .
از این رو ، اگر آقای ( الف ) برای مطالبه اجاره بهای پرداخت نشده از سوی مستأجرش به آقای ( ب ) وکالت دهد ، چنانچه آقای ( ب ) دارای پروانه وکالت باشد ، اجازه اقامه دعوی ، حضور در دادگاه و دفاع از او را دارد و اگر وی وکیل دادگستری نباشد ، تنها می تواند با این وکالت نامه با یک وکیل دادگستری قرارداد وکالت تنظیم کند تا وکیل دادگستری اخیر ( که دارای پروانه وکالت است ) نسبت به مطالبه حقوق آقای ( الف ) اقدام نماید ، البته این در صورتی است که در وکالت نامه ، وکالت در توکیل به صراحت قید شده باشد .
وکالت ممکن است با سند رسمی یا سند غیر رسمی باشد . اگر با سند عادی و غیر رسمی وکالت تنظیم شود ، در مورد وکالت نامه های تنظیمی در ایران ، وکیل می تواند زیر وکالت نامه تأیید کند که وکالت نامه را موکل شخصاً در حضور او امضا یا مهر کرده یا انگشت زده است و اگر وکالت خارج از ایران داده شده باشدد ، باید به گواهی یکی از مأمورین سیاسی یا کنسولی جمهوری اسلامی ایران برسد .
اگر وکالت در جلسه محاکمه داده شود ، مراتب در صورتجلسه قید و به امضای موکل می رسد چنانچه موکل در زندان باشد ، رئیس زندان یا معاون او باید امضا یا اثر انگشت او را تأیید کنند .
وکالت در دادگاه هایی که به پرونده های مدنی رسیدگی می کنند شامل تمام اختیارات راجع به محاکمه است جز آنچه را موکل استثنا کرده باشد . با این وجود برای دخالت وکیل در بعضی امور ، نیاز به تصریح در وکالت نامه دارد مانند :
- وکالت راجع به اعتراض به رأی ، تجدید نظر ، فرجام خواهی و اعاده دادرسی .
- وکالت در سازش و محاکمه .
- وکالت در تعیین کارشناس .
- وکالت برای درخواست صدور برگ اجرایی و تعقیب عملیات مربوط به اجرای حکم و گرفتن وجوه پرداخت شده به نام موکل و ...
اگر موکل وکیل خود را عزل کند ، باید این موضوع را به اطلاع دادگاه و وکیل معزول برساند . البته عزل وکیل مانع جریان دادرسی و محاکمه نمی شود .
اگر موکل به طور شفاهی در دادگاه اظهار کند که وکیل خود را عزل کرده ، این موضوع توسط دادگاه صورت جلسه شده و به امضای او می رسد . تا زمانی که عزل وکیل به اطلاع او نرسیده اقدامات او در حدود وکالت صحیح می باشد .
اگر وگیل استعفای خود را به دادگاه اطلاع دهد ، دادگاه به موکل اخطار می کند که خود او یا توسط وکیل جدید می بایست محاکمه را پیگیری نماید و محاکمه تا زمان مراجعه موکل یا معرفی وکیل جدید از جانب او حداکثر به مدت یک ماه متوقف می شود .
وکلا نباید بعد از استعفا یبا معزول شدن از طرف موکل ، وکالت طرف مقابل را بپذیرند . وکلا باید هنگام محاکمه در دادگاه حاضر باشند مگر آنکه دارای عذر موجه باشند. مطابق قانون ، موارد زیر عدم حضور عذر موجه برای وکیل محسوب می شود :
- فوت یکی از بستگان مانند پدر و مادربزرگ .
- بیماری که مانع حرکت او شود یا حرکت او برای درمان مضر تشخیص داده شود مانند سکته قلبی و آنفلونزا .
- حوادث قهری مانند سیل و زلزله .
- وقایع خارج از اختیار وکیل که مانع حضور او در دادگاه شود مانند آنکه پرواز هواپیما به تأخیر بیفتد و زمان کافی برای حضور او با وسایل نقلیه دیگر وجود نداشته باشد . در حالت های گفته شده ، وکیل معذور بایدعذر خود را به طور کتبی با ذکر دلایل آن برای جلسه محاکمه . به دادگاه بفرستد.
اگر وکیل همزمان در دو یا چند دادگاه دعوت شود و جمع بین آنان ممکن نباشد ، باید در دادگاهی که حضور او برابر قانون آیین دادرسی کیفری یا سایر قوانین الزامی است ، شرکت کند و به دادگاه های دیگر لایحه بفرستد یا اگر از سوی موکل اجازه داشته باشد ، یک وکیل دادگستری دیگر را به دادگاه معرفی کند برای مثال اگر وکیل ، پرونده ای در دادگاه کیفری استان برای دفاع از متهم به قتل دارد ، حضورش در این پرونده الزامی است و باید برای پرونده های دیگری که جلسه محاکمه آنها در همین زمان برگزار می شود لایحه بفرستد . اگر در یک دعوی مدنی یک طرف دعوا دو نفر وکیل معرفی کرده باشد و به هیچ کدام اجازه اقدام انفرادی ندهد ، هر دو وکیل می بایست لایحه خود را به دادگاه ارسال نمایند یا اینکه یکی از دو وکیل به همراه لایحه وکیل دیگر در دادگاه حضور یابد . در صورت عدم وصول لایحه از طرف وکیل غایب ، دادگاه بدون توجه به اظهارات حاضر به رسیدگی ادامه می دهد . در این حالت اگر هر دو وکیل یا یکی از آنان عذر موجهی برای عدم حضور اعلام کرده باشد ، در صورت ضرورت ، جلسه دادرسی تجدید جلسه و وقت رسیدگی به موکل اطلاع داده می شود . در این صورت جلسه بعدی دادگاه به علت عدم حضور وکیل تجدید نخواهد شد .      منبع